Pse hoxhallarët nuk arrijnë të përshtaten me realitetin social?

Shkruan: Labinot Kunushevci

Autoritete fetare idiote gjejmë gjithandej nëpër hapësira dhe diskurse publike, në xhami dhe në televizione, në rrjete sociale, në tribuna dhe në gazeta, në radio dhe në platforma të ndryshme, që kanë dimensione të kufizuara dogmatike ontologjike të njohjes dhe të prezantimit multidimensional të Zotit, që duan të krijojnë monopol mbi ekskluzivitetin e interpretimit të mësimeve për Krijuesin, të librit të shenjtë, të burimeve autentike, të shkollave juridike, të trashëgimive fetare, pothuajse janë zëvendësit e autorizuar të Zotit.

Ata nuk ndiejnë përgjegjësi për fjalën publike nën arsyetimin se kanë guxim ta thonë të vërtetën dhe nuk duan ta pranojnë se me paradigmat që ngritin nganjëherë fyejnë inteligjencën e besimtarëve kur injorojnë nivelin intelektual dhe heterogjen të tyre. Por e bëjnë këtë sepse duan të ushtrojnë ndikim dhe kontroll gjithnjë e më të madh mbi emocionet dhe inteligjencën e besimtarëve myslimanë, për të krijuar një pushtet ideologjik, për të cilin janë edukuar nëpër vende që kanë mungesë të kurrikulave dhe të programeve kritike, ku debatet shkencore nuk janë racionale dhe shkencat sociale nuk trajtohen si referencë, nëpër universitete që u shkojnë përshtati sistemeve autokratike dhe nacionaliste fanatike, që shkelin mbi disa të drejta dhe liri themelore të njeriut, ku nganjëherë qëndrimet e tyre personale i imponojnë dhe i paraqesin si qëndrime islame.

Të trajtohen besimtarët si injorantë, mëkatarë të mëdhenj, inferiorë, të devijuar nga e vërteta dhe të kushtëzohet besimi i tyre në Zot, me besimin në autoritetet fetare, është një gabim i pafalshëm historik, sociologjik, kulturor e njerëzor.

Ky diskurs prodhon një ndjenjë kronike të fajësisë, të frikës dhe të pasigurisë për fatin e tyre të panjohur, “të tmerrshëm”, që sipas predikuesve fetarë, i pret në botën e amshuar, për të cilën botë i japin vetes kompetencë t’i shpallin disa destinacione ekskluzive për disa profile ekskluzive.

Kjo qasje provokuese e emocioneve të qytetarëve të dinjitetshëm tregon se konsumi i një diskursi të tillë që trajton vetëm gabimin, mëkatin, fajin, ndëshkimin, vdekjen, ferrin dhe që manifestohet me të qara, piskama, mallkime, britma, linçime, refuzime e thirrje për bojkote, e shndërron besimtarin modern në njeri të izoluar, të dëshpëruar e të mllefosur, ia ul vetëbesimin, e mban nën presion, ia shkatërron harmoninë tradicionale dhe paqen e brendshme të ndërgjegjes dhe i krijon konstrukte artificiale, që trazojnë emocionet ndaj Zotit, duke prishur ekuilibrin e ndjenjave dhe mendimeve.

Shpjeguar sociologjikisht, kjo përgatitje intelektualisht e dobët e tyre i bën të papërshtatshëm dhe jokoherentë me kontekstin socio-kulturor të vlerave ku ata kanë vendosur t’i ushtrojnë profesionet apo misionet e tyre.

Aty ku mungon pushteti i shkencave sociale dhe humane, sfera publike dominohet nga idiotët, që nuk kanë asnjë zë kritik ndaj pushtetit shtetëror për shtypjen shtetërore, që delegjitimon shkencëtarët socialë, sepse ata duan, që këta të fundit, të zëvendësohen me autoritetet fetare të brumosura nga një botë e konservuar me kulturë të dominuar me fise, me sekte e grupe oportuniste ndaj sundimeve totalitare dhe liderëve autokratikë.

Për ta vërtetuar këtë, po i referohem njërit prej sociologëve më kompetent për botën dhe sociologjinë arabe, aktualisht profesor në Universitetin Amerikan të Bejrutit dhe ish-President i Shoqatës Ndërkombëtare të Sociologjisë – ISA (2018-2022), Sari Hanafi, i cili në një intervistë speciale e shpjegonte realitetin me këto fjalë:

“Bota arabe ende duhet ta pranojë rolin e rëndësishëm të shkencës shoqërore në racionalizimin e debatit shoqëror dhe zgjidhjen e problemeve me të cilat ballafaqohet moderniteti ynë. Në rajonin arab, ne rrallë dëgjojmë për një “letër të bardhë” të shkruar nga shkencëtarët socialë me kërkesë të autoriteteve publike dhe pastaj të debatohet në sferën publike. Takimet shkencore trajtohen si çdo mbledhje tjetër publike dhe mbahen nën mbikqyrjen e policisë. Në të njëjtën kohë, sociologët nuk e kanë ndihmuar veten: ata nuk kanë arritur të krijojnë një komunitet shkencor që mund të zhvillojë një zë me ndikim ose të mbrojë ata që janë kritikë ndaj pushtetit. Ekzistojnë vetëm tri shoqata aktive sociologjike (Liban, Tunizi, Marok) dhe, interesant, ka shumë më pak shtypje shtetërore në këto tri vende sesa në vende të tjera arabe. Komuniteti shkencor duhet të organizohet për t'u përballur jo vetëm me shtetet represive, por edhe me ato forca që kërkojnë të delegjitimojnë shkencën shoqërore. Autoritetet fetare shpesh janë ndier të kërcënuar nga shkencëtarët socialë, pasi dy grupet konkurrojnë në diskursin publik. Kam shikuar një debat të tensionuar televiziv që përfshinte një udhëheqës religjioz dhe një aktivist: Sheikh Mohamed Said Ramadan al-Bouti (i cili ka argumentuar se Islami është kundër çdo forme të planifikimit familjar) dhe një aktivist anti-klerik nga Unioni i Përgjithshëm i Grave Siriane, një organizatë e sponsorizuar nga shteti. Edhe pse planifikimi familjar bie në mënyrë të drejtë brenda sferës së sociologjisë dhe demografisë, asnjë shkencëtar social nuk është sjellë kurrë në këto debate publike. Një shembull tjetër vjen nga Katari. Autoritetet e Katarit i kanë kërkuar degëve të universiteteve të huaja të Katarit të japin mësim me të njëjtin planprogram që mësohet në selinë e tyre universitare. Pra të gjithë përpiqen të parandalojnë debatin, në një kontekst problematik ku liria e shprehjes është shumë e kufizuar.”

Kjo prodhon rreziqe të përhapjes së ekstremizmit, që ashpërsojnë rivalitetin mes shkencëtarëve socialë dhe autoriteteve fetare, që për pasojë prodhojnë veprime atipike dhe divergjente me mjedisin kulturor.

Një mistifikim kulturor të patriarkalizmit dhe një vetëdije që forcon ndjenjat maskuliniste, të superioritetit të burrave mbi gratë, duke i pozicionuar ato në një lloj burgu social, e gjejmë pjesë të diskursit të tyre publik.

Diskursi për dhe kundër shamisë është bërë një mani. Nuk e kuptoj pse është shndërruar në prioritet të elitave fetare dhe të atyre laike? Pse politizohet kaq shumë? Pse paaftësia emocionale dhe kulturore e burrave për ta “kontrolluar” veten duhet të “disiplinohet” me detyrimin e grave që të mbulohen? A nuk ka forma të tjera disiplinuese se si mund të garantohet integriteti fizik i gruas? A nuk e bën këtë ligji? A nuk e arrin këtë vetëdija fetare? A nuk e arrin këtë emancipimi kulturor? A nuk e arrin këtë edukimi familjar, edukimi publik? Pse kur dështon ky sistem i vlerave dhe normave, duhet ta shohim mbulimin me shami si të vetmen formë të parandalimit të ngacmimit seksual apo të ruajtjes së moralit? Po çfarë faji ka një grua e bukur, një grua elegante, një grua pedante, një grua profesioniste, një grua që mban një stil personal unik, përballë burrave të djallëzuar? Duhet t’ua shkulim burrave djallëzinë e frustrimit seksual, jo të mbulohen trupat e grave që të neutralizohen emocionet e burrave. Shamia duhet të respektohet kur është një bindje fetare, por moralizimi i skajshëm i saj nuk duket korrekt sociologjikisht. Hoxhallarët nuk kanë aftësi ta interpretojnë dhe as zbërthejnë atë në mënyrë sociologjike. Ata e definojnë shaminë si mbrojtje. A është mbrojtje a shtypje? Por nga kush janë të rrezikuara gratë, që të kenë nevojë për mbrojtje përmes mbulimit me shami? Pse nuk luftohet burimi i këtij rreziku? Hoxhallarët nisen vetëm nga premisat moralizuese dhe duket se nuk e njohin seksualitetin në këndvështrimin sociologjik. Pra, dilema ime është vetëm me mënyrën se si e arsyetojnë shaminë në këndvështrimin moral dhe sociologjik, në raportin e saj me burrat, jo me thelbin e saj hyjnor si normë kuranore.

Një idiotësi që krijon rehati të transmetimit të vendimeve e të gjykimeve të dijetarëve anembanë botës, në funksion të problemeve e të dilemave të sferës private e publike, pa i përshtatur e modifikuar me specifikat gjeo-kulturore, me nevojat esenciale dhe me dinamikat sociale. Një diskurs fetar tërësisht jashtë kontekstit kulturor, ku edhe çdo dukuri apo ngjarje natyrore ose biologjike, si: tërmetet, vërshimet, ciklonet, tornadot, shembjet, ortekët, vullkanet, pandemitë, i interpretojnë si dënime të Zotit, pa analizuar dhe krahasuar faktorë të tjerë gjeografikë, natyrorë, socialë, infrastrukturorë, gjeologjikë dhe relativë nëpër botë. Sepse ata i bëjnë një lexim sipërfaqësor dhe literar fesë, duke mos lejuar formimin e një vetëdije kritike, me frikën se ajo mund ta cenojë besimin.

Madje-madje, jashtëzakonisht shumë rrallë mund të dëgjosh një hoxhë teksa për një problem të caktuar, në një pyetje të caktuar, ia referon dikujt të lexojë ndonjë libër apo të konsultohet me një autor apo profesionist të shkencave shoqërore. Dhe këtë e them me përgjegjësi nga përvoja ime 20-vjeçare në analizimin e diskurseve dhe të ligjëratave fetare. Pse ata nuk sugjerojnë të lexohen libra? Sepse duan pushtet intelektual e moral mbi besimtarët. Sepse ata duan me çdo kusht që çdo përgjigje dhe çdo dilemë të njerëzve ta zgjidhin përmes ligjëratave të tyre, që t’i marrin meritat për vete. Sepse kështu e kanë më të lehtë për ta mbajtur monopolin mbi fenë. Edhe nëse fare nuk janë kompetent të asaj teme apo problematike që zhvillohet dhe kur për atë çështje mund të japin përplot referenca për të lexuar libra, artikuj apo punime shkencore, apo për të konsultuar profesionistë të tjerë më adekuatë, ata mundohen t’i lidhin 2-3 fjalë kuturu sa për t’u dukur se edhe për atë temë kanë njohuri. Për ta, përgjigjet “nuk e di”, “nuk jam kompetent” apo “referohuni diku tjetër”, tregojnë shenjë të dobësisë. Në fakt, me paditurinë e tyre i marrin në qafë besimtarët. Pra, ata ua mbulojnë diellin, duke i mjaftuar me vetëm një rreze apo shkëndijë, sepse nuk e kuptojnë kompleksitetin e jetës.

Ata edhe në ligjërimet e tyre nuk citojnë e as përmendin ndonjë libër, autor, teori apo raport shkencor. Sa më shumë dogmatikë...!

Do të ishte shumë e udhës që hoxhallarët, pas kthimit nga studimi në vendet arabe, të trajnoheshin për t’u përshtatur me kushtet dhe rrethanat e reja sociale, me mentalitetin dhe me kulturën vendore, me specifikat dhe me nevojat e komunitetit, të lexojnë pak për studimet albanologjike, për shkencat humane dhe sociale. Kontakti dhe bashkëpunimi i tyre me sociologë është i domosdoshëm. Ose do të mbeten vetëm hoxhallarë improvizues dhe qesharakë.

E ç’të themi për ata hoxhallarë që i zgjatin ligjërimet e së premtes nga rehatia e tyre, gjersa në oborrin e xhamisë, në mot të ligë, kanë besimtarë që falen në shi, në borë e në ftohtë, dhe nuk u bëhet vonë ta shkurtojnë atë ligjërim të mbajtur në kushte të jashtëzakonshme. Nuk e kuptojnë se ligjërata e së premtes, ku marrin pjesë një numër i konsiderueshëm besimtarësh, është një mesazh javor i problemeve apo i çështjeve javore dhe jo një mundësi për të mbajtur ligjërata komplekse me dimensione historike apo me zbërthime e shpjegime të thella, ku nganjëherë vetëm për të konsumuar sa më shumë kohë, përsëritin fjalë të panevojshme dhe të kota. Por duke qenë se një pjesë e tyre kanë sfida për të tërhequr besimtarë në numër, të organizojnë ligjërata masive, në organizime të veçanta, ditëve të tjera, duke qenë se nuk mund t’i mbushin më asnjëherë xhamitë me besimtarë, shfrytëzojnë ditën e premte për ligjërata të zgjeruara kur besimtarët vijnë të lodhur e nën presionin e kohës nga vendet e tyre të punës apo nga universitetet/shkollat ku studiojnë.

Dhe nganjëherë gjejmë edhe ligjërime me mesazhe mosbesimi antidemokratike, antievropiane dhe antiinstitucionale nëpër disa tubime fetare, ku besimtarët rrallëherë udhëzohen t’i trajtojnë problemet në mënyrë institucionale dhe procedurale, me një ton përçmues ndaj orientimit dhe vlerave të Perëndimit.

Në fakt, ekstremizmi fetar nuk është produkt i xhamisë. Xhamitë të cilat janë të ligjshme, të kontrolluara, që funksionojnë si institucione, kanë kapacitete të menaxhojnë ekstremizmin potencial. Ekstremizmi në masë të madhe është kultivuar dhe përhapur nga bodrumet, lokalet, konviktet, xhamitë ilegale dhe shtëpitë private, në të cilat janë organizuar tubime indoktrinuese, ku shteti nuk ka pasur kontroll.

E një nga këto indoktrinimet banale dhe naive që tregojnë paaftësinë e njohjes dhe përshtatjes me realitetin social është gjykimi që pjesëmarrja në procesin e votimeve demokratike është “kufr” – “dalje nga feja”, duke besuar disa besimtarë ekstremistë dhe duke e përdorur këtë standard për t’i përjashtuar votuesit myslimanë nga feja, ku pa frikë e pa turp i shpallin “dezertorë”.

Ndërsa sot, në këtë kohë invazioni medial, kemi edhe një sindrom tjetër tek një pjesë e hoxhallarëve që dallon nga pjesa tjetër që shquhen për integritet: dëshira e tyre e flaktë për famë. Kemi parë se nuk respektojnë asnjë kriter apo standard të paraqitjes mediale, përderisa pranojnë të shkojnë në çdo emision që ftohen, edhe kur ato emisione janë përmbajtësisht, estetikisht, metodologjikisht, intelektualisht dhe artistikisht të dobëta nga llumi i moderatorëve që udhëhiqen. Kjo sepse ata duan famë, duan paraqitje, duan prezencë dhe duan opinion, janë në një rivalitet mes vete, duke rënë kështu në nivel shumë të ulët pasi pranojnë të ballafaqohen në debate me lloj-lloj sharlatani, pajtohen të pranojnë lloj-lloj pyetjeje provokuese dhe tendencioze, madje jashtë kompetencave të tyre, dhe kjo nuk i bën nder prestigjit, reputacionit dhe integritetit të komunitetit të myslimanëve dhe as vetë Islamit si fe, e cila nuk e stimulon luftën për dominime mbi projeksionet e famës.

Liderët popullistë antifetarë japin deklarata për të fituar simpati elektorale te laikët, por pas një kohe, për ta rehabilituar votën e besimtarëve, bëjnë një akt strategjik, japin një tjetër deklaratë kundërthënëse, pozitive mbi fenë ose takojnë një lider fetar apo hoxhë popullor me autoritet dhe ky takim nga besimtarët naivë shihet si respekt ndaj fesë dhe komunitetit. Dhe kështu balancohet rivaliteti i nxitur nga vetë udhëheqësi i një vendi. Këtu qëndron naiviteti te hoxhallarët inferiorë përballë pushtetit, që kanë interesa dhe që nuk kanë principe për t’i thënë jo “lajkave” ndaj liderëve politikë, duke flirtuar me ta dhe duke u munduar të krijojnë reputacion të fortë në krahë të tyre.

E disa që rrahin shumë gjoks dhe që populli i njeh si hoxhallarë të ditur, patriotë e të devotshëm, kanë harruar që fillimisht duhet të investojnë në familjet e tyre, pasi disa prej tyre, referuar përvojës sime, fëmijët i kanë të dobët në mësime dhe të dobët në sjelljen publike. Ashtu siç ngjashëm kemi fëmijë edhe të profesorëve të shquar universitarë që pas dhjetëra gjeneratave që kanë përcjellë e mijëra studentëve që u kanë ligjëruar e i kanë edukuar, në fund, tek fëmijët e tyre kanë dështuar.

Një shoqëri që zhvishet nga arsyeja kritike dhe historike, përfundon në adhurim të kultit dhe të liderit, në nënshtrim irracional ndaj autoritetit, duke mos qenë e vetëdijshme se vetëdija kritike sociologjike dhe kulturore parandalon një diskurs dhe interpretim, që politizon dhe problematizon fenë dhe që prish ekuilibrin e besimtarëve paqësorë, me një shfaqje nihiliste dhe fataliste mbi jetën. E këtë e arrijnë kur gjuha e urrejtjes dhe jotoleranca, imponimi dhe predikimi arrogant, përdoren si metoda për shpërndarjen e mesazheve fetare.

Nëse bazohemi në teorinë e racizmit, vërejmë disa shkallë të rrezikshme. Pika e parë e kësaj teorie është pika e dallimeve “ne, ju”, pra “ne besimtarët, ju mëkatarët”, duke i dhënë vetes kompetencë vlerësimi, e cila i takon ekskluzivisht Zotit. Pika e dytë është vlerësimi i dallimeve “ne besimtarët jemi në rrugë të drejtë dhe të mirë, ju mëkatarët jeni në rrugë të gabuar dhe të keqe, prandaj kemi predestinime të ndryshme edhe në botën tjetër” (disa hoxhallarë në këtë pikë i kanë dhënë vetes kompetencë duke përmendur fatin e keq që i pret në botën tjetër disa personalitete historike duke specifikuar me emër). Pika e tretë është ndërmarrja e masave ndaj atyre që janë ndryshe, ku intoleranca arrin nivele ekstreme me përdorimin e metodave hakmarrëse.

Ashtu si thoshte sociologu Sari Hanafi se sociologjia na kujton se rinia nuk i është bashkuar ISIS-it thjesht për shkak se kanë lexuar libra të veçantë ose kanë ndjekur mënyra të caktuara të interpretimit të Kuranit, por sepse ata kanë jetuar në një kontekst të përjashtimit politik dhe shoqëror. Që do të thotë se përjashtimi politik dhe shoqëror mund t’i izolojë njerëzit, t’i frustrojë, t’ua humb ekuilibrin shoqëror dhe kulturor dhe t’i futë rrugëve të ekstremizmit të dhunshëm, të cilat janë joadekuate me Islamin dhe me shoqërinë moderne që bazohet në vlera humane dhe që problemet e kontradiktat nuk i zgjidh me intolerancë, me dhunë e me anarki, por me dialog, me procedura dhe me ligje.

Sa rrallë shohim organizime të tipit të tribunave, të ligjëratave e konferencave nëpër xhami, ku hoxha, si autoriteti më i lartë organizativ, fton profesionistë të fushave të tjera jashtë fetare, sociologë, psikologë, mjekë, ekonomistë e juristë apo të fushave të tjera, si: siguria, marrëdhënia ndërkombëtare, kultura, integrimi etj., për të ligjëruar dhe për t’u ofruar besimtarëve një dimension shumë më kompleks dhe të nevojshëm të Islamit. Ata që nuk e bëjnë këtë duan monopolin e tyre dhe duan një komunitet sa më dogmatik, sa më të mbyllur dhe sa më të paditur.

Kurani, si libër dhe shpallje hyjnore, është një sistem koherent dhe i adaptuar vlerash, por dekontekstualizimi i tij kulturor krijon predispozita për interpretime dhe instrumentalizime të rrezikshme.

Jetojmë në një kohë aq dinamike, të lëngshme dhe të paparashikueshme, ku për shpjegimin e shoqërisë kërkohet një qasje multidimensionale, multidisiplinore dhe multiparadigmatike, pa të cilën prodhohen vetëm narracione dhe skenarë të errët e të vdekur. Kjo teori nuk e cenon shenjtërinë, vlefshmërinë dhe koherencën e fesë, sidomos të Islamit, që bazohet në vlera humane. Por në mungesë të qasjeve dhe të finesave sociologjike, paradoksalisht dëgjojmë e lexojmë një diskurs dhe narracion që mundohet të ofrojë zgjidhje për dilemat dhe konfuzionet e njerëzve, ku besimtarët i shtrojnë pyetje autoritetit të hoxhallarëve për çështje intime, personale e familjare, për çështje politike e ekonomike biznesore, për probleme psiko-sociale, që bien në domenin e ekspertëve dhe të profesionistëve të tjerë, të cilët ata i injorojnë nga kërkimi i tyre.

Hoxhallarët, në mënyrë jokompetente, me një narrativ klishe që e përsëritin, imitojnë dhe riciklojnë vazhdimisht nga njëri-tjetri, mundohen ta luajnë dhe ta zëvendësojnë rolin e sociologut, psikologut, antropologut, neuropsikiatrit, duke i dhënë vetes të drejtë t’i trajtojnë problemet e natyrave të shkencave shoqërore, për të cilat kërkohet mendimi shkencor i profesionistëve bazuar në hulumtime shkencore.

Në njërën anë kjo tregon paaftësinë e kësaj shtrese psikikisht dhe shpirtërisht të varfër, që të vendosin me vetëdije dhe ndërgjegje, me formimin e arritur arsimor e kulturor; dhe në anën tjetër mbeten peng të narracioneve dogmatike irracionale dhe primitive, plot konfuzion e polemikë, pa ndonjë referencë autentike, përvojë a provë shkencore. Sepse myslimanët sot janë në një agoni të vërtetë.

Çuditërisht, kur një figurë e njohur publike konvertohet në Islam dhe fillon të japë leksione e të shesë moral, disa besimtarë gëzohen dhe e marrin si referencë, duke harruar të kaluarën e tij problematike ose kriminale, që moralisht i bën ata jokompetentë për të folur në emër të fesë apo për të moralizuar. Ata mund të na tregojnë për shëmtinë e rrugëve që kanë ndjekur si mënyrë reflektimi, por jo të na mbajnë ligjërata.

Nganjëherë disa probleme të komplikuara nuk gjejnë përgjigjen e duhur shkencore, prandaj manipuluesit dhe përfituesit, në emër të fesë dhe prehjes shpirtërore, e keqpërdorin këtë gjendje, duke goditur në shëndetin mendor të qytetarëve.

Me metoda recitimi e këndimi ua krijojnë iluzionin e transit, me metodën e njohur si “rukje”, një gjendje shpirtërore ku ata nuk kanë më kontroll emocional mbi vetveten dhe fillojnë të binden se janë të prekur nga intrigat e djajve. Ndërsa këta “rukjegjinj” harrojnë se djalli më i madh është injoranca që gjendet brenda tyre, i kamufluar prapa logjikës së fitimit. Sepse shumë raste të shëndetit psikik, emocional apo shoqëror mund të trajtohen në forma të tjera profesionale, jo domosdoshmërisht secili person ka nevojë për “rukje”. Kjo veprimtari, e kthyer në biznes shumë fitimprurës, kthehet në traumë për pacientët në hall. Aty shkelet edhe e drejta e privatësisë dhe e dinjitetit të njeriut, pasi aktivitetet e tyre me pacientët – njerëzit në nevojë, që u kanë ardhur në adresë, incizohen dhe publikohen në rrjete sociale për efekt marketingu.

Vetëm çlirimi i monopolit intelektual të klerit mund t’i çlirojë besimtarët nga kafazi dogmatik në të cilin gabimisht kanë përfunduar - një monopoli që ka prodhuar një diskurs publik të pa kontrolluar, jodialektik, populist dhe retorik, që nxit imitimin e modeleve të trashëguara dhe aktrimin e fesë, duke rritur kështu skepticizmin ndaj versionit zyrtar të institucioneve kompetente shkencore e shtetërore.

Ky është dallimi: shoqëritë e prapambetura u besojnë mediave dhe intelektualëve, ndërsa shoqëritë e zhvilluara dhe të qytetëruara u besojnë institucioneve.

Ligjërimet kontroverse, problematike dhe radikale duhet t’u nënshtrohen një recensimi dhe vlerësimi kritik, që institucionet të kenë një kontroll mbi to, jo për ta cenuar autonominë dhe të drejtat e tyre, por për t’i përmbushur disa standarde profesionale, humane dhe etike, që janë kritere në komunikimin publik, të rregulluara edhe me ligj.

Kështu do të eliminohej gjuha e urrejtjes, gjuha seksiste, gjuha kërcënuese, linçuese dhe denigruese, jotoleranca dhe imponimi, të cilat i gjejmë të pranishme si forma ekstreme të interpretimit të fesë në sferën publike dhe joadekuate me nevojat e kohës.

Vetëm për një qëllim: të respektohet dinjiteti, personaliteti dhe inteligjenca e komunitetit të besimtarëve dhe të ndalohet çdo lloj cenimi i ndjeshmërisë së tyre.

Një gjë është e qartë dhe e sigurt: monopoli mbi interpretimin e fesë dhe injorimi i paradigmave sociale janë kërcënime serioze, sepse kuptimi i fesë nuk është ekskluzivitet i klerikëve.

Kuptimi i fesë varet nga shumë faktorë kulturorë, historikë, antropologjikë, socialë e mjedisorë dhe i ndihmon shumë besimi në ekspertiza dhe në ekspertë, në paradigma dhe në disiplina, si: sociologjia, psikologjia, antropologjia, komunikimi, historia, arti, ekonomia, edukimi, e drejta, të cilat krijojnë një balancë të vetëdijes dhe të perspektivës së njeriut, në një botë mjaft dinamike, misterioze dhe të ndërlikuar.

Për fund, një ndër fjalët më mbresëlënëse që kam lexuar së fundi janë këto të historianit të shquar britanik Noel Malcolm:

“E vetmja zgjidhje e problemit të islamizmit radikal do të vijë nga muslimanët e zakonshëm të cilët nuk dëshirojnë të radikalizohen për arsye se ky proces do t’i eliminonte aspektet të cilat janë vetë Islami. Për pyetjen se “cili është Islami i vërtetë?” ekziston vetëm një përgjigje: është ai që muslimanët e zakonshëm mendojnë se është. Është sikur kur pyetni “çfarë zëri nxjerr violina e mirë?”, ku përgjigja është: çfarëdo që beson violinisti i mirë.”/EPIQENDRA.COM